Rozpoczyna ona okres Wielkiego Postu czyli 40-dniowej pokuty. Ma pobudzić katolików do podjęcia zdecydowanej drogi osobistej odnowy i nawrócenia. Wielki Post zakończy się w Wielki Czwartek, 28 marca, kiedy to katolicy rozpoczną obchody Triduum Paschalnego Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa. Niedziela Wielkanocna przypada w tym roku 31 marca.

W Środę Popielcową, w czasie sprawowanej w kościołach liturgii, następuje obrzęd posypywania głów popiołem.

Gdy kapłan posypuje głowę popiołem napomina wiernych słowami: „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” lub „Pamiętaj, prochem jesteś i w proch się obrócisz”.

Sam zwyczaj posypywania głów popiołem na znak żałoby i pokuty znany jest w wielu kulturach i tradycjach. Znajdujemy go zarówno w starożytnym Egipcie i Grecji, jak i u plemion indiańskich oraz oczywiście na kartach Biblii, np. w Księdze Jonasza czy Joela.

Liturgiczna adaptacja tego zwyczaju pojawia się jednak dopiero w VIII w. Pierwsze świadectwa o święceniu popiołu pochodzą z X w. W następnym wieku papież Urban II wprowadził ten zwyczaj jako obowiązujący w całym Kościele.

Dziś obowiązuje post ścisły (od 18 do 60 r. życia) i wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych (jak w każdy piątek, od 14 r. życia do jego końca).

Post ścisły: ograniczenie się do spożycia trzech posiłków, dwóch lekkich i jednego do syta.